diff --git a/moneos_2023/150_geintegreerd_rapport/000_abstract.Rmd b/moneos_2023/150_geintegreerd_rapport/000_abstract.Rmd index 8906ea6..d3839e6 100644 --- a/moneos_2023/150_geintegreerd_rapport/000_abstract.Rmd +++ b/moneos_2023/150_geintegreerd_rapport/000_abstract.Rmd @@ -23,10 +23,10 @@ We zijn ook de mensen van BMK en in het bijzonder Els Lommelen zeer erkentelijk Deze rapportage geeft toelichting bij de datarapportage van de geïntegreerde systeemmonitoring van het Schelde-estuarium, kortweg MONEOS (= MONitoring Effecten OntwikkelingsSchets), uitgevoerd door het INBO. De nadruk ligt op de resultaten van het monitoringsjaren 2021-2022 voor de aspecten leefomgeving voor flora en fauna en ecologie. -We lichten de langjarige trends toe en we voerden in de datarapportage de Evaluatiemethodiek Schelde-estuarium (EMSE) uit voor verschillende hoofdstukken. +We lichten de langjarige trends toe en we voeren in de datarapportage de Evaluatiemethodiek Schelde-estuarium (EMSE) uit voor verschillende hoofdstukken. -De ecotopenkaart van 2021 van de Beneden-Zeeschelde wordt besproken. -Het globale plaatje is een uitruiming van de vaargeul met steiler wordende oevers als gevolg. De kaart toont de grootste oppervlakte sublitoraal (water) sinds de start van de meetreeks. De schoroppervlakte nam ook verder toe, vooral in nieuwe Sigmagebieden. Voor het eerst werd het Fort Filip als afgewerkt Sigmaproject opgenomen in de ecotopenkaart. Dit resulteerde in een netto uitbreiding van het estuarium met 5 ha. Ongeveer 4 ha daarvan is wel antropogeen hard substraat. De ecologische kwaliteitswinst zit voornamelijk in het omvormen van hoogdynamisch diep water naar laagdynamisch ondiep aansluitend op een bredere gradiënt aan slikken en de sanering van de site zelf. +We bespreken de ecotopenkaart van 2021 van de Beneden-Zeeschelde. +Het globale plaatje is een uitruiming van de vaargeul met steiler wordende oevers als gevolg. De kaart toont de grootste oppervlakte sublitoraal (water) sinds de start van de meetreeks. De schoroppervlakte nam ook verder toe, vooral in nieuwe Sigmagebieden. Voor het eerst werd het Fort Filip als afgewerkt Sigmaproject opgenomen in de ecotopenkaart. Dit resulteerde in een netto uitbreiding van het estuarium met 5 ha. Ongeveer 4 ha daarvan is wel antropogeen hard substraat. De ecologische kwaliteitswinst zit voornamelijk in het omvormen van hoogdynamisch diep water naar laagdynamisch ondiep aansluitend op een bredere gradiënt aan slikken, en de sanering van de site zelf. In het tot nu toe toegepaste Zeeschelde ecotopenstelsel 1.0 werden subtidale (water) en litorale (slik) ecotopen vooralsnog uitsluitend op basis van diepte en overspoelingsregime onderscheiden, zonder ecologische validatie. Op basis van recent onderzoek werd het ecotopenstelsel Zeeschelde 2.0 voorgesteld. In deze rapportage wordt de ecotopenkaart voor de Beneden‐Zeeschelde 2021 volgens beide ecotopenstelsels voorgesteld en vergeleken. @@ -41,8 +41,8 @@ In de olighohaliene zone en zoet lange zone van de Zeeschelde wordt de diepe wat De soortenrijkdom van het macrozoöbenthos (exclusief Oligochaeta) lijkt de laatste jaren licht te stijgen in de meeste zones van de Zeeschelde. In het subtidaal zijn er veel diversiteitsschommelingen. -De shannon diversiteit in het intertidaal neemt toe in vrijwel alle zones sinds 2015. -Dit is vooral opvallend in de zone met sterke salinteitsgradiënt indien je de index baseert op aantallen, maar de index is negatief indien de diversiteitsmaat gebaseerd is op biomassa. +De shannondiversiteit in het intertidaal neemt toe in vrijwel alle zones sinds 2015. +Dit is vooral opvallend in de zone met sterke salinteitsgradiënt indien je de index baseert op aantallen, maar de index is negatief als de diversiteitsmaat gebaseerd is op biomassa. Dat laatste is wellicht te wijten aan de opkomst van de brakwaterkorfschelp (*Potamocorbula amurensis*) en de platte slijkgapper (*Scrobicularia plana*). Deze soorten zijn meteen ook de oorzaak van de hoge systeembiomassa berekend voor de zone met sterke saliniteitsgradiënt, waardoor ook voor het tweede jaar op rij de intertidale systeembiomassa ruim de doelstelling van 30 ton droge stof overschrijdt. Hoewel de systeembiomassa ruim de doelstelling haalt, worden niet in alle deelzones de lokale doelstellingen gehaald. @@ -55,14 +55,14 @@ omdat soorten uit de Westerschelde dan vaker en verder doordringen in de Zeesche Biomassa vertoont een ander patroon met in de zones stroomopwaarts van Antwerpen een gestage toename na juni tot het einde van het jaar. Dit bevestigt de aanname dat dit voor veel hyperbenthische soorten en vooral voor garnalen, aasgarnalen en vissen, een opgroeigebied is. De evolutie van densiteiten -en biomassa overheen de monitoringsjaren is onderhevig aan grote schommelingen, die samen hangen +en biomassa overheen de monitoringsjaren is onderhevig aan grote schommelingen die samen hangen met goede en slechte jaren van specifieke soorten. Het optreden van goede of slechte jaren kan soms gelinkt worden aan bovenafvoer en zoutgehalte, maar is ook vaak nog niet goed begrepen. Van de recente jaren 2021‐2022, die hier gerapporteerd worden, is vooral 2021 opmerkelijk. De historisch natte zomer en de daarmee gepaard gaande piekdebieten zorgden voor bijzonder lage hyperbenthosdensiteiten vanaf juli tot oktober. Vanwege de grote jaarlijkse variatie introduceerden we ook een parameter die naar het lopend gemiddeld over 3 jaar kijkt, wat een stabieler beeld van evoluties geeft. Deze parameter is meer -richtinggevend voor langetermijntrends en vertoonde in de meeste gevallen minder dan 25% variatie sinds +richtinggevend voor langetermijntrends, en vertoonde in de meeste gevallen minder dan 25% variatie sinds 2015, wat recent vooropgesteld werd als nieuw kwaliteitscriterium. De laatste jaren lijkt de totale hyperbenthosbiomassa in het systeem te dalen. Vooral de grijze garnaal en de langneussteurgarnaal zijn, na elk een eigen bloeiperiode, nu al enkele jaren in lagere aantallen aanwezig. @@ -71,11 +71,11 @@ In 2022 werd de vangstinspanning met de fuiken gehalveerd. Fuiken werden telkens Dit had een invloed op het aantal gevangen soorten. Naar estuarien habitatgebruik overheersen de trekvissen de visgemeenschappen van de Zeeschelde in aantal en biomassa. Het estuarium heeft dus weer zijn functie opgenomen in de levenscyclus van deze soorten. -Om te evalueren of de populaties echt gevestigd en duurzaam zijn is echter een cohorte analyse van de betrokken soorten in tijd en ruimte nodig. Naar dieet overheersen omnivore soorten, een normale opportunistische dieetkeuze in een estuarium met wisselende levensomstandigheden. Toch wordt het voedselweb stilaan complexer. Dit uit zich in een toename van benthivore en piscivore soorten. Om dit beter te evalueren moet voor de belangrijkste soorten rekening gehouden worden met de dieet shift die ze maken in de overgang van juveniel naar adult. In de rapportage wordt naast een evaluatie volgens de EMSE een alternatieve beoordelingsmethode voorgesteld bruikbaar als insteek voor een toekomstige herwerking van de methodiek. +Om te evalueren of de populaties echt gevestigd en duurzaam zijn is echter een cohorte-analyse van de betrokken soorten in tijd en ruimte nodig. Naar dieet overheersen omnivore soorten, een normale opportunistische dieetkeuze in een estuarium met wisselende levensomstandigheden. Toch wordt het voedselweb stilaan complexer. Dit uit zich in een toename van benthivore en piscivore soorten. Om dit beter te evalueren moet voor de belangrijkste soorten rekening gehouden worden met de dieetshift die ze maken in de overgang van juveniel naar adult. In de rapportage wordt naast een evaluatie volgens de EMSE een alternatieve beoordelingsmethode voorgesteld bruikbaar als insteek voor een toekomstige herwerking van de methodiek. Opvallend is dat we veel schommelingen zien in het hyperbenthos en de vissen. De vraag kan gesteld worden in hoeverre de sterk wisselende densiteiten een natuurlijk fenomeen zijn in het bovendeel van -een estuarium en dus als negatief beoordeeld moet worden. Het is waarschijnlijk deels eigen aan een +een estuarium, en dus als negatief beoordeeld moet worden. Het is waarschijnlijk deels eigen aan een opgroeigebied als de Zeeschelde dat er extreem succesvolle recruteringsjaren zijn waarin alle factoren mee zitten, en waarin één of enkele soorten de gemeenschap domineren. Anderzijds is meer ecologische kennis nodig over waarom soorten goede en slechte jaren afwisselen, en om natuurlijke en door de mens @@ -86,7 +86,7 @@ De trendindex toont wel een toename in de sterke saliniteitsgradiënt. Dit is vo Opvallend is de negatieve trend van de zone zoet lang, vooral veroorzaakt door een zeer sterke afname van de wilde eend. Niettegenstaande deze trend blijft de dichtheid aan overwinterende watervogels nog steeds het hoogst in de zone zoet lang en het laagst in de zone met sterke saliniteitsgradiënt. Opvallend is een lage dichtheid aan vogels op de Durme gedurende het winterseizoen. De diversiteit is het grootst in de zone met een sterke saliniteitsgradiënt en laag in de Durme en de zone zoet lang. De afname van de vogelaantallen langsheen de Zeeschelde wordt gecompenseerd door de toename van de vogelaantallen in de estuariene natuurontwikkelingsgebieden. -Dit resulteert tot op heden niet in een totale toename van de watervogelaantallen binnen het estuarium (de vallei buiten beschouwing gelaten). +Dit resulteert tot vandaag niet in een totale toename van de watervogelaantallen binnen het estuarium (de vallei buiten beschouwing gelaten). De evoluties in de broedvogelaantallen voor een selectie van goed te inventariseren soorten binnen IHD-gebied (wetlands en estuariene gebieden) worden besproken in deze rapportage. Verscheidene soorten met doelstellingen komen tot 2022 nog steeds zelden tot broeden in het IHD‐gebied Schelde‐estuarium (grote karekiet, kwak, kwartelkoning, roerdomp en paapje), of werden nog nooit vastgesteld als broedvogel (purperreiger). @@ -109,7 +109,7 @@ Het aantal waargenomen gewone en grijze zeehonden bleef laag en stabiel. Er ware Er was slechts 1 waarneming van bruinvis. De detail-hoogtemetingen op raaien langsheen de Zeeschelde illustreren en onderbouwen de waargenomen ontwikkelingen in de ecotopenkaarten en zijn een indicatief als early warning voor morfologische veranderingen in het systeem. Algemeen kunnen we stellen dat in de omgeving tussen Doel en Lillo de morfodynamiek van de lage slikzone -op verschillende plaatsen is gewijzigd tenopzichte van de langjarige trend. +op verschillende plaatsen is gewijzigd ten opzichte van de langjarige trend. Ook in de zone rond Antwerpen en Hoboken (GW en HO) nam de morfodynamiek (zandmobiliteit) toe met grote zandafzetting ter hoogte van de Galgenweel‐raai (GW) en zelfs met kleine lokale zandige afzettingen (mesoribbels) in Hoboken (HO) onderaan de slikkliffen. Hier verliest het slik wel het grootste deel van het @@ -118,7 +118,7 @@ Daarnaast zijn er opvallend veel aanwijzingen voor trendbreuken in 2022 in hoog Boven‐Zeeschelde met plotse erosie of stagnatie van de sedimentatie. Deze sterke en snelle ontwikkelingen met sterke veranderingen in slikprofielvorm wijzen op een plotse verandering in hydro‐ en morfodynamiek. Het ontstaan en verdwijnen van vloedgeulen, snelle zandafzettingen en schorklifvorming wijzen in de richting van toename van hydrodynamiek -bij vloed die gepaard gaat met groter bodemtransport van zand dat in de binnenbocht zelfs de +bij vloed, die gepaard gaat met groter bodemtransport van zand dat in de binnenbocht zelfs de slikoevers bereikt. De hoogteverschilkaarten afgeleid van LIDAR en bathymetrische data uit 2022 en 2019 bevestigen de sterke morfologische veranderingen in dit gebied. Verder onderzoek naar de recente veranderingen in deze zone en mogelijke impact van huidige rivierbeheermaatregelen is hierbij wenselijk. Ook de oevererosie werd gemonitord op basis van de bathymetrische verschilkaart (2022 versus 2021, 2020 en 2019).